Παρθενώνας. Δυτική ζωφόρος. Λίθος 8 (VIII)
Αριθμός αντικειμένου
Ακρ. 20022
Δημιουργός
Φειδίας
Είδος
Αρχιτεκτονικό γλυπτό
Εποχή
Κλασική εποχή
Χρονολόγηση
442-438 π.Χ.
Διαστάσεις
Ύψος: 1,01 μ.
Μήκος: 1,395 μ.
Πλάτος: 0,595 μ.
Υλικό
Μάρμαρο Πεντέλης
Θέση
Αίθουσα Παρθενώνα
Στον λίθο VIII ένας γενειοφόρος ιππέας προσπαθεί να συγκρατήσει το αφηνιασμένο άλογό του τραβώντας με δύναμη το ηνίο, που αρχικά ήταν χάλκινο. Για να ισορροπήσει καρφώνει το δεξί πόδι του σε βράχο ενώ η αντίσταση που προβάλλει το ζώο αποτυπώνεται στις διογκωμένες φλέβες του. Ο ιππέας φορά εξωμίδα και χλαμύδα που ανεμίζει πίσω του. Στο κεφάλι φορά αλωπεκή και στα πόδια εμβάδες, οι απολήξεις των οποίων ήταν γυρισμένες προς τα έξω και αποδίδονταν με χάλκινα ελάσματα. Το πρόσωπό του είναι αντίγραφο του αυθεντικού, το οποίο χάθηκε μεταξύ των ετών 1802 και 1870.
Ο λίθος ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους ως προς την ευρηματική σύνθεση και την αριστοτεχνική εκτέλεση, που μαρτυρούν κορυφαίο δημιουργό, ίσως τον ίδιο τον Φειδία. Στον ιππέα οι περισσότεροι μελετητές αναγνωρίζουν έναν από τους δύο ιππάρχους, τους επικεφαλής του αθηναϊκού ιππικού. Άλλοι πάλι τον ταυτίζουν, όπως και τον επίσης γενειοφόρο ιππέα του λίθου IV (Ακρ. 20018), με Θράκα σύμμαχο, λόγω της θρακικής ενδυμασίας του. Όσοι όμως αποδίδουν μυθολογικό περιεχόμενο στη ζωφόρο αναγνωρίζουν στη μορφή τον μυθικό βασιλιά της Αθήνας Θησέα, συντελεστή του συνοικισμού των διασκορπισμένων κοινοτήτων της Αττικής και ιδρυτή της γιορτής των Παναθηναίων.
Η ζωφόρος της δυτικής πλευράς του Παρθενώνα εικονίζει την προετοιμασία των ιππέων για να λάβουν μέρος στην πομπή που σχημάτιζε ο αθηναϊκός λαός στη γιορτή των Παναθηναίων, προς τιμή της πολιούχου θεάς Αθηνάς. Προορισμός της πομπής ήταν ο ναός της Αθηνάς Πολιάδας στην Ακρόπολη και σκοπός της η μεταφορά του παναθηναϊκού πέπλου για το πανάρχαιο ξόανο της θεάς, καθώς και η τέλεση μεγάλης θυσίας ζώων στον Μεγάλο Βωμό έξω από τον ναό.
Οι ιππείς που εικονίζονται στη δυτική ζωφόρο βρίσκονται στον Κεραμεικό, το σημείο εκκίνησης της πομπής. Κάποιοι συζητούν, άλλοι δένουν τα σανδάλια τους, άλλοι περνούν τα ηνία στα άλογα ή προσπαθούν να τα δαμάσουν και κάποιοι άλλοι καλπάζουν, ακόμη σε αραιή διάταξη.
Η δυτική ζωφόρος σώζεται σχεδόν ακέραιη, καθώς η ανατίναξη του Παρθενώνα από τους Βενετούς του στρατηγού Francesco Morosini το 1687 δεν έπληξε την πλευρά αυτή του ναού. Το μήκος της είναι 21,18 μ. και αποτελείται από δεκαέξι λίθους. Οι δεκατέσσερις εκτίθενται στο Μουσείο Ακρόπολης μετά την καταβίβασή τους από τον Παρθενώνα το 1993 και την παραμονή τους στο παλαιό Μουσείο Ακρόπολης για δεκαπέντε περίπου χρόνια. Οι λίθοι I και II βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, στο οποίο κατέληξαν μετά την απόσπασή τους από τον Thomas Bruce, λόρδο του Elgin, το 1801-1804, όταν η Ελλάδα βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή.
Schuchhardt, W.H., «Die Entstehung des Parthenonfrieses», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 45, 1930, σελ. 254-264
Lippold, G., Die griechische Plastik, Handbuch der Archäologie III 1, München, 1950, εικ. 53.2
Fehl, P., «The Rocks on the Parthenon Frieze», Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 24, No. 1/2 (Jan. - Jun), 1961, σελ. 3, 27
Bowie, Th., Thimme, D. (εκδ.), The Carrey Drawings of the Parthenon Sculptures, Bloomington, Indiana University Press, 1971, σελ. 55, 58, πίν. 15
Brommer, F., Der Parthenonfries, Mainz, 1977, σελ. 12-14, εικ. 3.1, 4.1, 23-26, 28.2, αρ. κατ. W VIII 15
Παλαγγιά, Ό., Ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνα, Αθήνα, 1983, σελ. 48, 49-50
Beschi, L., Il fregio del Partenone: una proposta di Lettura, Atti della Accademia Nazionale dei Lincei, serie 8. Rendiconti, Classe di Scienze morali, storiche e filologiche 39, 1984, σελ. 186-188, 194-195 (App. VII), εικ. VII
Boardman, J., Finn, D., The Parthenon and its Sculptures, London, 1985, σελ. 238, 240-241, εικ. 15, πίν. 125-126
Beschi, L., «Η Ζωφόρος του Παρθενώνα. Μια νέα πρόταση ερμηνείας», στο H. Kyrielies (επιμ.), Archaische und klassische griechische Plastik, Τόμος 2. Akten des internationalen Kolloqiums vom 22- 25. April 1985 in Athen, Rheim am Mainz, 1985, σελ. 215-220, 223, εικ. 8
Harrison, E.B., «Hellenic Identity and Athenian Identity in the Fifth Century B.C., Studies in the History of Art», Symposium Papers XII: Cultural Differentiation and Cultural Identity in the Visual Arts, Hanover/London, 1989, σελ. 50
Δεληβορριάς, Α., «Ο γλυπτικός διάκοσμος του Παρθενώνα», στο Π. Τουρνικιώτης (επιμ.), Ο Παρθενώνας και η Ακτινοβολία του στα Νεώτερα Χρόνια, Αθήνα, 1994, σελ. 125, 132, εικ. 58.15, 72
Σκουλικίδης, Θ., Παπακωνσταντίνου, Ε., Γαλανού, Α., Δογάνη, Γ., Μελέτη Αποκαταστάσεως του Παρθενώνος. Περί της Συντηρήσεως της Δυτικής Ζωφόρου, 3γ, Αθήνα, 1994
Wesenberg, B., «Panathenäische Peplosdedikation und Arrhephorie. Zur Thematik des Parthenonfrieses», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 110, 1995, σελ. 150, 176-178
Harrison, E.B., «The Web of History: A Conservative Reading of the Parthenon Frieze», στο J. Neils (επιμ.), Worshipping Athena. Panathenaia and the Parthenon, Wisconsin, United States, 1996, σελ. 209, εικ. 9.1
Berger, Ε., Gisler-Huwiler, M., Der Parthenon in Basel. Dokumentation zum Fries, Mainz, 1996, σελ. 48-49, εικ. 18-19, αρ. κατ. WEST VIII 15
Pollitt, J., «The Meaning of the Parthenon Frieze», στο D. Buitron-Oliver (επιμ.), The Interpretation of Architectural Sculpture in Greece and Rome, Washington, 1997, σελ. 51-65
Τριάντη, Ι., Το Μουσείο Ακροπόλεως, Ο Κύκλος των Μουσείων, Αθήνα, 1998, σελ. 252, 281, εικ. 286
Boardman, J., «The Parthenon Frieze, a Closer Look», Revue Archéologique Fasc. 2, 1999, σελ. 325-330
Lagerlöf, M.R., The Sculptures of the Parthenon. Aesthetics and Interpretation, Yale, 2000, σελ. 20-24, 30, 37, 60-79, εικ. 9
Neils, J., The Parthenon Frieze, New York, 2001
Jenkins, I., The Parthenon Frieze, 2nd edition, London, 2002, σελ. 107, εικ. ΙΙ
Παπακωνσταντίνου, Ε., Φραντικινάκη, K., Πουλή, Π., Ζαφειρόπουλος, B., Μελέτη Αποκαταστάσεως του Παρθενώνος, Αθήνα: ΥΣΜΑ, 2002, σελ. 12
Stevenson, T., «The Parthenon Frieze as an idealized, contemporary Panathenaic festival», στο D.J. Phillips, D. Pritchard (επιμ.), Sport and Festival in the Ancient Greek World, Wales, 2003, σελ. 242, 251-252, εικ. 4
Vlassopoulou, Chr., «The Conservation of the Parthenon West Frieze from the Archaeologist's Point of View», στο C.C. Mattusch, A.A. Donohue, A. Brauer (επιμ.), Common Ground: Archaeology, Art, Science and Humanities. Proceedings of the XVIth International Congress of Classical Archaeology Boston, August 23-26, 2003, σελ. 267, εικ. 1
Χωρέμη-Σπετσιέρη, Α., Τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Ακρόπολη-Βρετανικό Μουσείο-Λούβρο, Aθήνα, 2004, σελ. 165-166, εικ. 130
Younger, J.G., «Work Sections and repeating patterns in the Parthenon Frieze», στο M.B. Cosmopoulos (επιμ.), The Parthenon and its sculptures, Cambridge, 2004, σελ. 63-68, 82-83
Symeonoglou, S., «A new analysis of the Parthenon Frieze», στο M.B. Cosmopoulos (επιμ.), The Parthenon and its sculptures, Cambridge, 2004, σελ. 5-6, 36-41
Neils, J., «Classic Moments: Time in the Parthenon Frieze», στο M.B. Cosmopoulos (επιμ.), The Parthenon and Its Sculptures, Cambridge, 2004, σελ. 46, 52
Jeppesen, K., «A fresh approach to the problems of the Parthenon Frieze», στο E. Hallager, J.T. Jensen (επιμ.), Proceedings of the Danish Institute at Athens V, Athens, 2007, σελ. 138
Wrede, H., Das Lob der Demokratie am Parthenonfries, Trierer Winckelmannsprogramme 21, 2008
Patay-Horváth, A., Metallanstückungen an griechischen Marmorskulpturen in archaischer und klassischer Zeit, Tübinger Archäologische Forschungen 4, 2008, σελ. 81-82, αρ. κατ. 33
Ιωαννίδου, Μ., Λεμπιδάκη, Ε., Η αναστήλωση της Αθηναϊκής Ακρόπολης (ΥΣΜΑ, β' έκδοση), Αθήνα, 2011, σελ. 9
Ellinghaus, C., Die Parthenonskulpturen. Der Bauschmuck eines öffentlichen Monumentes der demokratischen Gesellschaft Athens zur zeit des Perikles -Techniken in den bildenden Kunst zur Tradierung von Aussagen, Hamburg, 2011, σελ. 97-98, 102, 131-132, εικ. 106
Borbein, A.H., «Die Skulpturen des Parthenon: Wie vollzieht sich Stilentwicklung?», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 131, 2016, σελ. 107, 109-111, 118-126, εικ. 5c
Osada, T., «The Parthenon Frieze - Display of Piety and Privilege», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 11-30
Tanaka, E., «The Concept of Space in the Parthenon Frieze», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 119-138
Nakamura, T., «The Clothing and Armour of the Horsemen and Warriors on the Parthenon Frieze», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 61-82, εικ. 6
Παντερμαλής, Δ., Ελευθεράτου, Σ., Βλασσοπούλου, Χ., Μουσείο Ακρόπολης. Οδηγός, Αθήνα, 2016, σελ. 224, 227, εικ. 273-274
Meyer, M., Athena, Göttin von Athen Kult und Mythos auf der Akropolis bis in klassische Zeit, Wien, 2017, σελ. 99-100, 104-107
Michaelis, Α., Der Parthenon, Leipzig, 1870 und 1871, σελ. 203-228:1-26, 229, 231, πίν. ΙΧ, αρ. κατ. Platte VΙΙΙ
